ص: 2

راه روش_ن

درسهایی از نهج البلاغه

ص: 3

(3)

پیشوایی و پرهیزگاری

مؤلف : دکتر نادر فضلی / حروفچینی: انتشارات نبأ

چاپ و صحافی : پنج رنگ / چاپ اول : 1384

شمارگ_ان : 5000 نسخه / ک_د : 106 / 184

ناشر : انتشارات نبأ / تهران، خیابان شریعتی، روبروی ملک، خیابان

شبستری، خیابان ادیبی شماره 62

تلفن : 77504683 فاکس : 77504683

شابک : 4 _ 36 _ 8323 _ 964 ISBN: 964 - 8323 - 36- 4

ص: 4

ص: 5

4 . پروای پیشوایان ••• 35

5 . نگاهی دوباره ••• 37

درس چهارم : دوری از دنیا

1 . یادکردی از فدک ••• 39

2 . گور آرزوها••• 42

3 . نَفْس زیاده خواه ••• 43

4 . ریاضت نَفْس ••• 45

5 . نگاهی دوباره ••• 47

درس پنجم : پیشوایی و خویشتن داری

1 . غلبه بر خواسته ی دل ••• 49

2 . پیشوای بیدار ••• 51

3 . هم دردی با گرسنگان ••• 53

4 . پیشوای هشیار ••• 55

5 . نگاهی دوباره ••• 59

درس ششم : پیشوای شجاع

1 . پندار پوچ ••• 61

2 . سختی و سازندگی ••• 62

3 . هم ریشه با پیامبر ••• 65

4 . ستیز با ستمگران ••• 67

5 . نگاهی دوباره ••• 71

درس هفتم : نکوهش دنیا

1 . رهایی از دنیا ••• 73

2 . فریب خوردگان ••• 75

ص: 6

3 . تنبیه دنیا! ••• 77

4 . هشداری دیگر ••• 79

5 . نگاهی دوباره ••• 81

درس هشتم : فرجام فرخنده

1 . وارستگی ••• 83

2 . سوگند سخت ••• 84

3 . زندگانی حیوانی، هرگز ! ••• 87

4 . راه رستگاری ••• 89

5 . گروه خداترس و رستگار ••• 91

6 . نگاهی دوباره ••• 93

ص: 7

ص: 8

ص: 9

نَصَبَ:گمارد، نصب کرد. منصوب کردن که در فارسی کاربرد دارد از همین واژه است.

نَفسَهُ: خویشتن را، خود را.

إمام: مقتدا، پیشوا، پیشرو، نمونه و سرمشق، راه روشن.

فَعَلَیهِ: پس بر اوست. بر او لازم است.

أن یبدَأ: این که شروع کند، این که آغاز کند، این که ابتدا کند.

تأدیب: ادب آموزی، ادب کردن، سازندگی.

مُؤدِّب هم از خانواده ی همین واژه است، به معنای ادب آموز. ادب کننده.

سیرت: روش، کردار.

أحَقّ: سزاوارتر، شایسته تر

إجلال: بزرگ داشت، گرامی داشت.

ص: 10

اینک ترجمه ی عبارت:

آن کس که خویشتن را پیشوای مردم قرار می دهد، بر او فرض است که پیش از تعلیم دیگران، به تعلیم خویش آغاز کند. و باید چنان باشد که تأدیب وی به روش و کردار، پیش از تأدیب به زبان باشد.

و آن کس که معلّم خویشتن خویش می باشد، به بزرگداشت شایسته تر است تا آن کس که معلّم و ادب آموز مردم است.

ص: 11

رو، امامت و پیشوایی در این نگاه، معنای گسترده تری می یابد و امری نسبی می گردد. در این معنا، پدر و سرپرست یک خانواده، مدیر یک مدرسه، مدیر یک کارخانه، رئیس یک اداره، امام جماعت یک مسجد، روحانی محله و خلاصه هر کس که عده ای به او و گفتار و کردارش، چشم دوخته اند، همگی امام اند.

ص: 12

هان ای مؤمنان! چرا به آنچه که خود می گویید، عمل نمی کنید؟ خداوند از این که چیزی می گویید و به آن عمل نمی کنید، بسی خشمناک می گردد.

در همین باره ابن مسعود از پیامبر خدا نقل می کند که فرمود:

یَا ابْنَ مَسْعُودٍ، لا تَکُونَنَّ مِمَّنْ یَهْدِی النّاسَ إلَی الْخَیْرِ وَ یَاْمُرُهُمْ بِالْخَیْرِ وَ هُوَ غافِلٌ عَنْهُ.

یَقُولُ اللّهُ تَعالی: أ تَأْمُرُونَ النّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أنْفُسَکُمْ

ای ابن مسعود از کسانی مباش که مردم را به خیر هدایت می کند و به انجام آن فرمان می دهد در حالی که خود از آن غافل است. خداوند می فرماید: آیا مردم را به نیکی و خیر فرا می خوانید در حالی که خویشتن را فراموش می کنید؟!

در قسمتی دیگر از بیانات خویش به ابن مسعود فرمود:

... یَا ابْنَ مَسْعُودٍ، فَلا تَکُنْ مِمَّنْ یُشَدِّدُ عَلَی النّاسِ وَ یُخَفِّفُ عَلی نَفْسِهِ. یَقُولُ اللَّهُ تَعالی: لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ(1)

ای ابن مسعود، از کسانی مباش که در امر دین بر مردم سخت می گیرند، اما بر خود آسان می گیرند. خداوند در این باره می فرماید: چرا چیزی را

ص: 13

می گویید که انجام نمی دهید.

ص: 14

نخست به تربیت خویش اقدام کند؟

2 _ در نگاه علی علیه السلام چه کسی به گرامی داشت سزاوارتر است؟

3 _ قرآن، به مردمی که به آن چه که می گویند، خود عمل نمی کنند، چه می گوید :

الف :

ب :

4 _ پیامبر خدا چه سفارشی به ابن مسعود فرموده است:

الف:

ب:

ص: 15

ص: 16

شعبه ها و قبیله ها قرار دادیم. به راستی گرامی ترین شما نزد خداوند، پرهیزگارترین شماست.

ص: 17

و بار دیگر، در یکی از بیانات خویش خطاب به علی علیه السلام همین مهم را یاد آوری فرمود و گفت:

یَا عَلِیُّ إنَّ اللّهَ تَبارَک وَ تَعالی قَدْ أذْهَبَ بِالإسْلامِ نَخْوَةَ الْجاهِلِیَّةِ وَ تَفاخُرَها بِآبائِها.

ألا إنَّ النّاسَ مِنْ آدَمَ وَ آدَمَ مِنْ تُرابٍ وَ أکْرَمَهُمْ عِنْدَ اللّهِ أتْقاهُم.(1)

علی جان، همانا خداوند _ تبارک و تعالی _ به وسیله ی اسلام نخوت جاهلیت و فخرفروشی در آن دوران را به پدران و پیشینیان، از میان برداشت. آگاه باشید! به راستی چنان است که مردمان از آدم اند و آدم هم از خاک است و گرامی ترین شما نزد خداوند، پرهیزگارترین شماست.

ص: 18

مراسم با شکوه، در حضور جمع زیادی از مسلمانان، پیامبر خطبه خواند و در آن خطبه، از جمله چنین فرمود:

أیُّهَا النّاسُ إنَّ رَبَّکُمْ واحِدٌ وَ إنَّ أباکُمْ واحِدٌ. کُلُّکُمْ لِآدَمَ وَ آدَمُ مِنْ تُرَابٍ.

إنَّ أکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللّهِ أتْقَاکُمْ وَ لَیْسَ لِعَرَبِیٍّ عَلی عَجَمِیٍّ فَضْلٌ إلاّ بِالتَّقْوی.

ألا هَلْ بَلَّغْتُ؟ قَالُوا: نَعَمْ. قالَ: فَلْیُبَلِّغِ الشّاهِدُ الْغائِبَ.(1) هان ای مردم! همانا خدای شما یکی است و پدرتان نیز یکی. شما همگی از آدم اید و آدم هم از خاک است. به راستی که گرامی ترینتان نزد خداوند، پرهیزگارترین شماست و هیچ عربی بر هیچ غیر عربی برتری ندارد مگر به تقوا.

آنگاه خطاب به مسلمانان حاضر رو کرد و فرمود:

آگاه باشید! آیا این پیام مهم را به شما رساندم؟ مردم اعتراف کردند که: آری، رساندی.

سپس پیامبر خدا فرمود:

پس اینک حاضران به غایبان برسانند.

ص: 19

که آشکارا میان عرب و عجم، فرق می گذاشت، کاملا بروز و ظهور یافت و در دوران سیاه حکومت خلیفه ی سوم و با استیلای بنی امیه، به اوج خود رسید.

یکی از مشکلاتی که علی علیه السلام در دوران حکومتش با آن روبرو بود، رواج دوباره ی همان اندیشه های واهیِ روزگار جاهلیت بود. آن حضرت نیز می کوشید تا آن افکار کودکانه را از میان بردارد. از این رو هنگامی که به آن عزیز گزارش می رسد که عثمان پسر حُنَیْف انصاری، استان دار بصره، در یک میهمانیِ اشرافی _ که مدعوّینش از میان دارایان و توانمندان، «گزینش» شده اند _ برمی آشوبد و با خطابی عتاب آمیز، به استان دار چنین می نویسد:

أمّا بَعْدُ، یَا ابْنَ حُنَیفٍ فَقَدْ بَلَغَنی أنَّ رَجُلاً مِنْ فِتْیَهِ أهْلِ الْبَصْرَةِ دَعاکَ إلی مَأدَبَةٍ، فَأسْرَعْتَ إلَیْها.

تُسْتَطابُ لَکَ الألْوانُ وَ تُنقَلُ إلَیْکَ الْجِفانُ،

وَ ما ظَنَنْتُ أنَّکَ تُجیبُ إلی طَعامِ قَوْمٍ عائِلُهُمْ مَجْفُوٌّ وَ غَنِیُّهُمْ مَدْعُوٌّ.

فَانْظُر إلی مَا تَقْضِمُهُ مِنْ هذَا الْمَقْضَمِ، فَمَا اشْتَبَهَ عَلَیْکِ عِلْمُهُ فَالْفِظْهُ، وَ مَا أیْقَنْتَ بِطِیبِ وَجْهِهِ فَنَلْ مِنْهُ.

ص: 20

چون بنای تدریس نهج البلاغه را داریم، نخست واژه ها را معنی می کنیم:

فِتْیَة و فِتیان جمع فَتی : جوانان، جوان مردان، بخشندگان

المَأدَبَة از ریشه ی أدب یأدب أدبا : سور و ولیمه ای که به عنوان دعوت و عروسی تهیه می شود.

تُسْتَطابُ از ریشه ی طابَ یَطیبُ طِیبا : آب و غذای لذیذ و گوارا که فراهم می گردد.

ألْوان جمع لَوْن:رنگ ها،در اینجا مراد غذاهای رنگارنگ است.

جِفان جمع جَفْنَة : قدح های بزرگ، کاسه های بزرگ

عائِل : فقیر، محتاج

مَجْفُوّ از ریشه ی جَفا: مطرود، رانده شده.

قَضِمَ قَضْما : با گوشه ی دهان خوردن.

المَقضَم : سفره، آخور.

لَفَظَ لَفْظا : دور افکندن.

نالَ نیْلاً : بهره مند شدن.

به ترجمه ی این قسمت توجه کنید:

اما بعد از حمد و سپاس خداوند ! ای پسر حُنیف، به من گزارش داده اند که یکی از جوانان و بخشندگان بصره، تو را به یک میهمانی فراخوانده است و تو نیز با شتاب و سرعت، دعوت او را پاسخ مثبت داده ای. گفته اند در آن میهمانی سفره ای از غذاهای رنگارنگ و لذیذ برایت گسترده اند و کاسه های

ص: 21

بزرگ شربت و نوشیدنی برایت آورده اند.

من هرگز گمان نمی بردم بر سفره ای حاضر شوی که تهی دستان را در آن راهی نبوده و دعوت شدگان همگی از دارایان و توانمندان بوده اند.

اینک به تو هشدار می دهم اگر بر سر این گونه سفره ها نشستی خوب به آن چه که از آن می خوری بنگر، پس چیزی را که در پاکی آن تردید داری، به دور بیفکن و مخور و از آن مقدار که به پاکیزگی و حلال بودنش یقین داری، تناول کن.

از این عبارات چند نکته ی مهم مستفاد می گردد :

1 _ حضرت علی علیه السلام تمام رفتار و کردار استاندارانش را زیر نظر دارد و آنان را به حال خود رها نکرده است.

2 _ گزارشی که به حضرت رسیده است از دقّت و صحّت کافی برخوردار بوده و مبتنی بر حدس و گمان نمی باشد.

3 _ حضرت علی علیه السلام به دو دلیل از حضور استاندار خویش بر سر آن سفره ی رنگین ناراحت است :

الف : نیازمندان و تنگدستان در آن میهمانی دعوت نداشتند و حاضران همگی ثروتمندان بوده اند.

ب : برخی از غذاهای حاضر بر سر سفره از پاکی و حلّیّت لازم برخوردار نبوده است.

ص: 22

همان اشرافی بودن آن میهمانی است. در این باره نیز پیامبر اکرم چنین هشدار داده است:

لَعَنَ اللهُ مَن أکرَمَ الغَنِیَّ لِغِناهُ وَ لَعَنَ اللهُ مَن أهانَ الفَقیرَ لِفَقرِهِ وَ لا یَفعَلُ هذا إلاّ مُنافِقٌ.

وَ مَن أکرَمَ الغَنِیَّ لِغِناهُ وَ أهانَ الفَقیرَ لِفَقرِهِ، سُمِّیَ فِی السَّماواتِ عَدُوَّ اللّهِ وَ عَدُوَّ الأنبِیاءِ.

لا یُستَجابُ لَهُ دَعوَةٌ وَ لا یُقْضی لَهُ حاجَةٌ.(1)

خداوند کسی را که دیگری را به خاطر بی نیازی و دارایی، گرامی می دارد و آن دیگر را به خاطر نیازمندی و ناداری، کوچک می شمارد، نفرین می کند و به جز منافق چنین نمی کند. چنین کسی در آسمان ها به عنوان دشمن خدا و دشمن پیامبران نامیده می شود. دعایی از او اجابت نمی شود و خواسته ای از او بر آورده نمی گردد.

از عبارت آخر چنان برمی آید که نه خداوند دعای چنین فرومایه ای را مستجاب می فرماید و نه آن کسان که این بدبخت به خاطر ایشان فقیران را خوار می شمارد حاجت و خواسته ی او را برآورده می سازند.

علی علیه السلام خود نیز در همین باره فرمود:

مَنْ أتی غَنِیّا فَتَوَاضَعَ لَهُ لِغِناهُ، ذَهَبَ ثُلُثا دِینِه(2)

ص: 23

کسی که به نزد بی نیاز و دارایی می آید و به خاطر دارایی، در برابرش فروتنی می کند، دو سوم دینش از میان می رود.

ص: 24

ص: 25

چه بود؟

4 _ یکی از مشکلات علی علیه السلام در آغاز حکومتش چه بود؟

5 _ چرا آن حضرت استاندار بصره را به خاطر شرکت در آن میهمانی نکوهش می کند؟

الف:

ب:

6 _ گرامی داشتِ دارایان به خاطر دارایی و فروتنی در برابر آنان، چه پی آمدهایی دارد؟

الف:

ب:

ج:

د:

ص: 26

ص: 27

یَقْتَدی بِهِ: به او اقتدا می کند، از او پیروی می کند.

یَسْتَضِیءُ از ماده ضَوء و ضِیاء: کسب نور می کند.

الطِّمر: لباس کهنه ی پوسیده.

طُعْم: خوردنی، خورش.

قُرْصَیْهِ: دو گرده ی نان.

أعینُونی از ماده ی عَوْن : مرا یاری کنید.

ألْوَرَع : اجتناب از گناهان و شهوات.

إجْتِهاد : جدیت تمام، کاربرد همه ی توانایی، کوشش.

العِفَّة : ترک شهوات پست، پاکدامنی، اجتناب از آن چه حلال یا شایسته نیست.

سَداد : کاردانی، استواری.

کَنَزَ یَکْنِزُ کَنْزا: جمع و ذخیره کردن مال، دفن کردن مال در زمین.

تِبْر : خرده های طلا و نقره.

إدَّخَرَ از ریشه ی ذخر ذخرا : پنهان کردن مال برای روز حاجت.

غَنائِم جمعِ غنیمت : بهره، ثروت، دارایی.

الوَفْر : مال فراوان.

بال : کهنه و فرسوده و پوسیده.

ترجمه ی این قسمت را می خوانیم:

آگاه باشید! هر پیروی را پیشوایی است که از او پیروی می کند و از پرتو دانش وی نور می گیرد.

ص: 28

به هوش! من که امام شمایم از این دنیایتان به دوعدد لباس کهنه _ که یکی را به کمر ببندم و یکی را به دوش بیفکنم _ و دو قرص نان بسنده کرده ام. البته بدانید! شما توانایی آن را ندارید که مانند من زندگی کنید، اما مرا با دوری از گناهان و کوشش در راه دین و پاکدامنی و استواری در آیین، یاری کنید.

به خدا سوگند از این دنیای شما ریزه های طلا و نقره کنز نکرده ام و نیز از دارایی های دنیا، ثروت فراوانی نیندوخته ام و برای این کهنه پیراهنم، جایگزینی ندارم.

ص: 29

اقامت داشت. بیمار شده بود و امام علیه السلام به عیادتش رفت. علاء خانه ی بزرگی داشت. هنگامی که آن حضرت خانه ی او را دید، فرمود:

مَا کُنْتَ تَصْنَعُ بِسِعَةِ هَذِهِ الدّارِ فِی الدُّنْیا وَ أنْتَ إلَیْها فِی الآخِرَةِ کُنْتَ أحْوَجَ وَ بَلی إنْ شِئْتَ بَلَغْتَ بِهَا الآخِرَةَ تَقْرِی فِیهَا الضَّیْفَ وَ تَصِلُ فِیهَا الرَّحِمَ وَ تُطْلِعُ مِنْها الْحُقُوقَ مَطَالِعَها. فَإذا أنْتَ قَدْ بَلَغْتَ بِهَا الآخِرَةَ.

کوشش ما بر آن است که هر چه از نهج البلاغه نقل می کنیم، همراه با آموزش آن باشد، از این رو چون این عبارت هم از نهج البلاغه است، آن را به عنوان درس فرامی گیریم.

به معنای واژه ها توجه کنید:

مَا کُنْتَ تَصْنَعُ: می خواهی چه کنی.

سِعَة: بزرگی، وسعت.

أحْوَجَ: نیازمندتر، محتاج تر.

إنْ شِئْتَ: اگر خواستی.

تَقْرِی: جای دهی، پذیرایی کنی.

الضَّیْفَ: میهمان.

تُطْلِعُ: نمایان می کند، مَطلع هم یعنی جای برآمدن، محل نمایان شدن.

ص: 30

ترجمه ی این عبارت این است:

در این دنیا بزرگی این خانه به چه کار تو می آید در حالی که در آخرت به آن نیاز بیشتری خواهی داشت. البته اگر بخواهی می توانی به وسیله ی این خانه، به آخرت نیز دست بیابی. میهمان را در آن جای دهی و صله ی رحم به جای آوری و حقوق این خانه ی وسیع را به نیکویی از جایگاهش آشکار کنی. به این ترتیب همانا آخرت را به وسیله ی این خانه به دست می آوری.

ص: 31

به شیوه ی معمول، معنای واژه ها را می آموزیم:

أشْکُو: شکایت می کنم.

لَبِسَ:پوشیده است.

الْعَبَاءَةَ: پلاس، نوعی گلیم.

تَخَلّی عن: چشم پوشید، دست کشید، گریخت.

عَلَیَّ بِهِ: او را به نزدم بیاورید.

فَلَمَّا جَاءَ: هنگامی که آمد.

عُدَیَّ نَفْسِهِ: دشمنک خویش.

اسْتَهَامَ: سهم به معنای تیر است و استهام یعنی هدف تیر قرار دادن.

الْخَبِیثُ: پلیدی.

أتَرَی: آیا می بینی، آیا می پنداری.

أحَلَّ: حلال کرده است.

الطَّیِّبَاتِ: پاکی ها.

یَکْرَهُ: ناپسند می شمارد.

أنْ تَأْخُذَها: این که برگیری.

أهْوَنُ: یکی از معانی هَوْن مرد کوچک و حقیر است. أهون هم یعنی حقیرتر، پست تر.

اینک ترجمه ی عبارات را می خوانیم:

ای امیر مؤمنان من از برادرم عاصم به شما شکایت می کنم. امام علیه السلام پرسید: مگر او را چه می شود؟ علاء عرض کرد: عبایی بر تن کرده و از دنیا دوری

ص: 32

گزیده است. علی علیه السلام فرمود: او را به نزد من بیاورید. هنگامی که عاصم آمد، امام علیه السلام به او فرمود: ای دشمنک خویش! پلیدی تو را هدف قرار داده است. آیا به خانواده و فرزندانت رحم نمی کنی؟ آیا چنان می بینی و می پنداری که خداوند پاکیزه ها را بر تو حلال کرده و در همان حال از آن که از آنها بهره مند شوی، ناخشنود است؟! تو نزد خداوند کوچک تر از آنی که خداوند چیزی را بر تو حلال کند و سپس از بهره مندی ات از آن ها، ناخرسند باشد.

توجه داشته باشید که علی علیه السلام آن مرد را که به اصطلاح امروز «درویشی» پیشه کرده است، مورد ملامت قرار می دهد؛ از آن رو که این شیوه در اسلام مورد نکوهش قرار گرفته است. از رسول خدا نقل است که فرمود:

إنَ اللّهَ تَبَارَکَ وَ تَعالی لَمْ یَکْتُبْ عَلَیْنَا الرَّهْبانِیَّةَ. إنَّما رَهْبانِیَّةُ اُمَّتِی الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللَّه.(1)

خداوند بر ما مسلمانان رهبانیت را ننوشته است. همانا رهبانیت امت من جهاد در راه خداست.

ص: 33

یَا أمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ، هذا أنْتَ فی خُشُونَةِ مَلْبَسِکَ وَ جُشُوبَةِ مَأْکَلِکَ. قَالَ: وَیْحَکَ! إنِّی لَسْتُ کَأنْتَ. إنَّ اللَّهَ تَعَالی فَرَضَ عَلی أئِمَّةِ الْعَدْلِ أنْ یُقَدِّرُوا أنْفُسَهُمْ بِضَعَفَةِ النَّاسِ کَیْلا یَتَبَیَّغَ بِالْفَقِیرِ فَقْرُهُ.(1)

معنای واژه ها چنین اند:

خُشُونَةِ: درشتی، تندی، سختی.

مَلْبَس: پوشاک.

جُشُوبَة: خشکی و نامطبوعی و بدمزگی غذا.

مَأْکَل: طعام، خوردنی.

وَیْحَکَ!: وای بر تو. ویل و ویح دو کلمه اند که در دل سوزی و دشمنی هر دو، به کار می رود.

أنْ یُقَدِّرُوا: این که بسنجند، این که مقایسه کنند.

ضَعَفَة: جمع ضعیف یعنی ناتوان.

کَیْلا یَتَبَیَّغَ: تا آن که نشورد، تا آن که نجوشد.

ترجمه ی این عبارت این است:

ای امیر مؤمنان! تو خود در خشن بودن لباس و ناگواری غذا این چنینی.

علی علیه السلام در پاسخ به او فرمود: وای بر تو! همانا من مانند تو نیستم. خداوند بر پیشوایان دادگر واجب

ص: 34

فرموده است تا خویشتن خویش را با ناتوان ترین افراد جامعه هم تراز کنند تا مبادا ناداری فقیران بر آنان بشورد[گران بیاید]

ص: 35

- علی علیه السلام به عنوان یک پیشوا، از این دنیای گذرا به چه چیزی بسنده کرده بود؟

_ به نظر شما، ما به عنوان شیعیان و پیروان علی علیه السلام چگونه می توانیم آن حضرت را یاری کنیم؟

_ داشتن خانه ی بزرگ در چه صورت خوب است؟

_ برادر علا در برابر شماتت علی علیه السلام چه گفت؟

_ علی علیه السلام به او چه پاسخی داد؟

ص: 36

ص: 37

آیه است که می فرماید:

وَ وَرِثَ سُلَیمانُ داوودَ (1)

و سلیمان از داوود ارث برد.

در دنباله ی نامه، علی علیه السلام اشاره ای کوتاه و دردمندانه به ماجرای فدک و غصب آن سرزمین می کند و تند و گذرا از کنار آن ماجرا می گذرد. البته، داستان فدک و غصب ناجوانمردانه ی آن به وسیله ی حاکمان وقت، موضوع بسیار مهمی است. اما علت آن که علی علیه السلام از کنار آن عبور می کند و از آن حادثه، جز به اشاره، یاد نمی فرماید، آن است که مبادا مردم چنان بپندارند اینک که علی به حکومت رسیده است، دغدغه اش، روستای آباد و حاصل خیزی است که پیشتر، از او به یغما رفته است و علی علیه السلام نمی خواهد مردم چنان گمان کنند که منظور او از این بیانات و یاد کردِ قصه ی غم انگیز فدک، از دیدگاهی دنیاخواهانه است.

بَلی، کانَتْ فی أیْدینا فَدَکٌ مِنْ کُلِّ ما أظَلَّتْهُ السَّماءُ.

فَشَحَّتْ عَلَیْها نُفُوسُ قَوْمٍ ، وَ سَخَتْ عَنْها نُفُوسُ قَوْمٍ آخَرینَ وَ نِعْمَ الْحَکَمُ اللّهُ!

معنای واژه ها را می آموزیم:

أظَلَّتْ : سایه می افکَنْد (مؤنث).

فَشَحَّتْ : بخل ورزید.

ص: 38

الشُّح : بخلِ همراه با حرص.

سَخی عَن : واگذارد، ترک کرد، چشم پوشی کرد.

ترجمه ی عبارت:

آری، از تمامی آن چه که آسمان بر آن سایه می افکند، فقط فدکی در اختیار ما بودکه گروهی [ابوبکر و عمر] _ از آن که آن هم در دست ما باشد _ بر آن بخل ورزیدند و گروهی [خاندان ما] نیز سخاوتمندانه، از آن چشم پوشیدند و بهترین داور در این میان خداوند است.

ص: 39

ضَغَطَ یضغط ضغطا أضغط : تنگ گرفت، فشار آورد، ایجاد تراکم کرد.

المَظانّ جمع مَظنّة : جایگاه ها، منزل ها.

فُسْحَت : فراخی، وسعت.

حافِر : گورکن، هم خانواده ی حفر به معنای کندن.

حَجَر : سنگ.

مَدَر : کلوخ.

تُراب مُتراکم : گِل.

به ترجمه ی این عبارت توجه می کنیم:

فدک و غیر فدک را می خواهم چه کنم؟ در حالی که در فردای این عمر، جایگاه آدمی در گور است، گوری که در تاریکی های آن آثار وجود آدمی بریده می شود و اخبار آن پنهان می گردد. گودالی که هر چند به فراخی آن بیفزایند و گورکن در وسعت آن بکوشد، با سنگ و کلوخ، متراکم می گردد و سوراخهایش با گِل پوشانده می شود .

ص: 40

دل، شکم بارگی، دیگری، شهوت رانی، سومی، مال دوستی، آن دیگر، جاه طلبی و ... هر چه پیش تر روی، خواسته هایت بیش تر می شوند. اما مخالفت با این خواسته های بی پایان، موجب آن می گردد که نفس انسان در برابر خواسته ها و خواهش ها، قوی گردد و به آسانی تسلیم آن ها نگردد. توجه دارید که اگر کسی اسیر و ذلیل و زمین خورده ی خواهش های نفسانی شود، ممکن است دست به هر کاری بزند. از همین روست که علی علیه السلام در سخنی دیگر هشدار داده و فرموده است:

أیُّهَا النّاسُ إنَّ أخْوَفَ مَا أخافُ عَلَیْکُمُ اثْنانِ: اتِّباعُ الْهَوی وَ طُولُ الأمَلِ.

فَأمَّا اتِّباعُ الْهَوی فَیَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ وَ أمّا طُولُ الأمَلِ فَیُنْسِی الآخِرَةَ.(1)

ترجمه ی واژه ها را می خوانیم:

أخوَف: ترسناک تر، خوف انگیزتر.

اتِّباع: پیروی، دنباله روی.

هَوی: خواسته ی دل، خواهش نفس.

طُول: بلندی، درازی.

أمَل: آرزو.

یصُدُّ: بازمی دارد، جلوگیری می کند.

ینُسی: می فراموشاند.

ص: 41

ترجمه ی عبارت این است:

هان ای مردم! به راستی ترسناک ترین چیزی که من بر شما از آن هراس دارم دو چیز است: پیروی از هوای نفس و بلندی آرزو.

پیروی از خواسته ی دل به آن جا می انجامد که آدمی را از راه حق بازمی دارد و بلندی آرزو موجب می گردد تا انسان آخرت را از یاد ببرد.

ص: 42

جَوانِب جمع جانب : کنار.

مَزْلَق : لغزشگاه.

اینک ترجمه:

_ و چون چنین است _ من خویشتنِ خویش را به وسیله ی پرهیزگاری و خویشتن داری، سختی و ریاضت می دهم تا آن که روز هراس بزرگ [قیامت[ با امان و آسایش به صحرای محشر درآیم و بر کناره های پرتگاه های سقوط و لغزش پایدار بمانم.

ص: 43

الف: پیروی از هوای نفس

ب: بلندی آرزو

_ علی علیه السلام خویشتن خویش را با سختی ها و دشواری ها، ریاضت می دهد.

سخت_ی و ریاض_ت پیش_ه م_ی کن_د تا در دش_واری ه_ای روز قیامت استوار و پا برجا بماند.

شما بگویید:

_ چرا علی علیه السلام از فدک یاد می کند؟

_ در پی یادکرد از فدک چه نکته ای را به یاد می آورد؟

_ پیروی از هوای نفس چه پی آمدی دارد؟

_ علی علیه السلام چگونه نفس خویش را ریاضت می دهد؟

_ ثمره ی ریاضت آن حضرت چیست؟

الف:

ب:

ص: 44

ص: 45

جَشَع : شدت حرص.

معنای عبارت:

من اگر می خواستم که از عسل پاکیزه و صاف و نیز مغز گندم و بافته های ابریشمین بهره مند بشوم، می شدم، اما هرگز چنان مباد که خواسته ی دل بر من چیره گردد و شدت حرص، مرا به گزینش طعام های خوشگوار وا دارد.

توجه دارید از این بیان شریف به روشنی پیداست که آن حضرت به راحتی می تواند بهترین غذاها را میل کند و تردیدی نیست که انجام این خواسته از راه حلال و با دارایی شخصی خودِ آن عزیز، مورد نظر است. اما آن جناب چه در دوران خانه نشینی و چه در روزگار خلافت، آن گونه بود که در این نقل نیز آمده است:

وَ إنْ کَانَ لَیُطْعِمُ النَّاسَ خُبْزَ الْبُرِّ وَ اللَّحْمِ وَ یَنْصَرِفُ إلی مَنْزِلِهِ وَ یَأْکُلُ خُبْزَ الشَّعِیرِ وَ الزَّیْتَ وَ الْخَلَّ.

چنان بود که مردم را با نان گندم و گوشت، اطعام می فرمود و خود به خانه می آمد و نان جوین و روغن و سرکه می خورد.

ص: 46

همانند یکی از ایشان بشمارد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. چنان که به این نکته ی ظریف، اشاره ای دوباره شده است:

وَ لَعَلَّ بِالْحِجازِ أوِالْیَمامَةِ مَنْ لا طَمَعَ لَهُ فِی الْقُرْصِ وَ لا عَهْدَ لَهُ بِالشِّبَعِ !!

أوْ أبِیتَ مِبْطانَا وَّ حَوْلی بُطُونٌ غَرْثی وَ أکْبادٌ حَرّی، أوْ أکُونَ کَما قالَ القائِلُ :

وَ حَسْبُکَ داءً أنْ تَبِیتَ بِبِطْنَةٍ.

وَ حَوْلَکَ أکْبادٌ تَحِنُّ إلَی الْقِدِّ !

معنای واژه ها:

وَ لَعَلَّ: و چه بسا.

حِجاز: سرزمین مکه و مدینه و اطراف آن ها.

یَمامَة: سرزمین یمن.

طَمَع: امید، آرزو.

قُرْص: گرده ی نان.

عَهْد: پیمان.

شِبَع: سیری.

مِبْطان : شکمباره.

بُطُونٌ غَرْثی : شکم های گرسنه.

أکبادٌ حَرّی : جگرهای تشنه.

حَسْبُکَ: تو را کافی است.

داء: درد، ناراحتی.

ص: 47

أن تَبیتَ : این که بخوابی.

بِطْنَة : شکمبارگی، سیری.

تَحِنَّ : میل کند، آرزو کند.

قِدّ : پوست دباغی نشده.

معنای عبارت:

در حالی که چه بسا در حجاز یا در یمن باشند کسانی که امید به قرصی نان هم نمی برند و هیچ عهد و پیمانی با سیری نمی بندند.

و نیز هرگز مباد که من شکمباره و سیر سر بر بالین نهم در حالی که در اطراف من شکم های گرسنه و جگرهای تشنه، فراوان باشند.

و باز هرگز مب_اد که م_ن چنان باش_م که آن گ_وینده _ حاتم طائی _ گفته است:

همین درد تو را بس که با سیری وشکمبارگی بخوابی، در حالی که در اطراف تو هستند جگرهایی که آرزوی کاسه ای از پوست دباغی نشده در دل دارند.

ص: 48

تنگدست ترین و گرسنه ترین فرد جامعه زندگی کند، تا مبادا تهی دستان و فقیران، احساس حقارت و کوچکی کنند. اگر چنان باشد که علی در غم تهیدستی و گرسنگی آنان شریک و سهیم باشد، سنگینی فقر بر آنان سبک می شود. این نکته را آن حضرت در عبارات بعدی روشن تر بیان می فرماید :

أ أقْنَعُ مِنْ نَفْسی بِأن یُقالَ: أمیرُالمُؤمِنینَ! وَ لا اُشارِکَهُمْ فی مَکارِهِ الدَّهْرِ ؟

أوْ أکونَ اُسْوَهً لَهُمْ فِی جُشُوبَهِ الْعَیْشِ ؟

معنای واژه ها:

أقنَع : قانع باشم.

مِنْ نَفْسی: از خودم.

بِأن یُقالَ: این که گفته شود.

لا اُشارِکَهُمْ: این که شریک نباشم.

مَکارِه : سختی ها.

دَهر : روزگار.

اُسْوة : پیشوا.

جُشُوبَة : سختی، دشواری.

عَیش : زندگی.

معنای عبارت:

آیا به این قناعت کنم که به من بگویند «امیرالمؤمنین» ، اما در سختی های روزگار با آنان

ص: 49

شریک و همراه نباشم؟ و در دشواریهای زندگی، پیشوا و مقتدای ایشان نگردم؟

ص: 50

الطَّیِّباتِ:خوردنی های لذیذ.

البَهیمَةُ المَربُوطَة : چهارپای در بند.

البَهیمَةُ المُرسَلَة : چهارپای یله و رها.

هَمّ : تمام فکر و اندیشه.

تَقَمُّم : جستجو در خاکروبه و زباله دانی و برگرفتن از آن.

تَکتَرِش : شکمبه اش را پر می کند.

تَلْهُو : غافل می ماند.

سُدیً : رها، یله.

أن اُهمَل : رها شوم، وانهاده گردم.

عابِث : بیهوده.

أن اُجّر : بکشم.

أن أعتَسِفَ : بی هدف ره سپارم.

طَریقَ المَتاهَة : راه سرگردانی.

معنای عبارت :

من برای این به دنیا نیامده ام که خوردنی های نیکو مرا مشغول سازد.

من برای این به دنیا نیامده ام تا مانند چهارپایانی باشم که آن ها را یک جا بسته اند و سردر آخور خویش دارند و تمام اندیشه شان علفی است که می خورند.

من برای این به دنیا نیامده ام تا مانند چهارپایانی باشم که رهایشان کرده اند و در میان زباله ها و خاکروبه ها به دنبال غذا می گردند و شکمبه ی خویش را از علف ها پر

ص: 51

می سازند؛ در حالی که غافل اند که در باره ی آن چهارپایان چرنده، چه اراده ای شده است .

من ب_رای این به دنیا نیامده ام که یله و رها شده باشم.

برای این به دنیا نیامده ام که بیهوده، مرا به حال خود واگذارند.

برای این به دنیا نیامده ام که ریسمان گمراهی را به گردن بکشم و بی هدف، در راه سرگردانی، راه بسپارم .

حضرت علی علیه السلام علاوه بر این که یادآوری می فرماید که به عنوان یک پیشوا، شیوه ی زندگی او چگونه باید باشد، به نکته ی مهم دیگری اشاره می فرماید و آن این که به یاد داشته باشیم که زندگی بی هدف و بی جهت نیست و شایسته ی آدمیّت آدمی آن نیست که هدفش فق_ط شکمبارگی باشد و مانند حی_وانات، سر در آخ_ور دنیا داشته باشد و از آخرت غافل گردد.

البته، به اشاره بگوییم که علی علیه السلام در آن دوران بیست و پنج ساله ی حکومت خلفای سه گانه، با حفر چند حلقه چاه آب و ایجاد نخلستان هایی پربار، از امکانات مالی خوبی برخوردار بود و می توانست در همان دوران زمامداری با داراییِ شخصیِ خود، زندگی خوبی داشته باشد، اما مهم همان است که با وجود آن امکان، امیرمؤمنان و پیشوای پرهیزگاران، از زندگی بی خبرانه و خوشی های غفلت زا، چشم می پوشد.

ص: 52

ص: 53

ص: 54

ص: 55

قِتالِ: جنگ، هم آوردی.

أقْران: هم آوردان، رقیبان.

مُنازَلَة: جنگاوری، پیکار.

شُجعان: دلیران.

معنای عبارت:

گویا گوینده ای از شما می گوید: اگر خوراک علی این گونه باشد بی تردید ضعف و ناتوانی او را از جنگ با هم آوردان و پیکار با دلیران باز داشته است.

ص: 56

عُود: چوب.

الرَّوائِع الخَضِرَة: گیاهان سبز و خرم.

أرقّ: نازکتر، نرمتر.

جُلُود: پوستها.

النّباتاتُ البَدَوِیَّة: گیاهان_ی که ج_ز آب ب_اران نخورند.

أقْوی: قوی تر.

وُقُود: آتش گیرندگی.

أبْطأ: دیرتر.

خُمُود: خاموشی.

معنای عبارت را بخوانیم :

آگاه باشی_د درختی که در بیابان روییده باشد چوبش سخت ت_ر است و گیاهانی که بر لب جوی، سبز و خ_رم روییده باشند، پوستی نازکتر دارند و نیز گیاهانی که فقط با آب باران، با سختی و دشواری، رشد کرده اند، آتش گیرندگی قوی تر و شعله ای ماندنی تر دارند و دیرتر به خاموشی می گرایند.

حضرت علی علیه السلام در این سخن، یکی از بهترین روش ها را در تربیت آدمی بیان می دارد و آن، تربیت در پرتو سختی ها و دشواری هاست. بی تردید هر کس با سختی های زندگی دست و پنج_ه ن_رم کند و زیر و رو شدن های دنیا را ببیند و بیازماید، در ب_رابر ناملایمات زندگی صبورتر،پایدارتر و استوارتر

ص: 57

خواهد بود.

ص: 58

ص: 59

معنای عبارت این است :

نسبت من به رسول خدا همانند شاخه ای است که از کنار شاخه ی دیگر روییده باشد و همانند آرنج است به بازو. [از این رو] به خدا سوگند اگر همه ی عرب برای نبرد با من، پشت به پشت یکدیگر می دادند و هم آواز می شدند، من هرگز به آنها پشت نمی کردم و از جنگ با ایشان نمی گریختم.

در شجاعتِ علی دوست و دشمن، سخن بسیار گفته اند. همه این را می دانند که علی در جنگ آوری و دلاوری، بی رقیب و بی همتا بود؛ اما شاید بسیاری ندانند که علی علیه السلام با همه ی شجاعت و دلیری و دلاوری، درباره ی مولا و سرور و سالار خویش، رسول خدا، چنین می فرماید:

إذَا احْمَرَّ البَاْسُ عَلَینَا اتَّقَینا بِرَسُولِ اللّهِ

هنگامی که [تنور] جنگ بر ما سرخ [ سخت[ می شد، ما به رسول خدا پناه می بردیم.

در این سخن کوتاه، شجاعت رسول خدا به خوبی ترسیم شده است. علی علیه السلام با آن همه شهامت و شجاعت، پیامبر را در اوج سختی های جنگ، پناه و پشتیبان خویش می دانسته است و با این وصف از دلیری رسول خدا، بیان می دارد که او و پیامبر هم ریشه اند و همان خون و خوی که در رسول خدا بود، در او نیز هست.

ص: 60

از بیانات پیشین چنان برمی آید که گروهی می پنداشتند آن حضرت از رویارویی با معاویه ه_راس دارد. آن حض_رت ضمن بیان پیشینه ی خود در شجاعت و جنگ آوری، تأکید می فرماید که :

وَ لَوْ أمْکَنَتِ الْفُرَصُ مِنْ رِقابِها لَسارَعْتُ إلَیْها وَ سَأجْهَدُ فِی أنْ أُطَهِّرَ الأرضَ مِنْ هذَا الشَّخْصِ الْمَعکُوسِ وَ الْجِسْمِ الْمَرکُوسِ، حَتّی تَخْرُجَ الْمَدَرَةُ مِنْ بَیْنِ حَبِّ الْحَصِیدِ .

معنای واژه ها :

أمْکَنَتِ الفُرَصُ: فرصتها پیش آید.

رِقاب : گردن.

الشَّخصِ المَعکوس: شخص وارونه.

الجِسمِ المَرکوس: پیکر سرنگون.

المَدَرَة: کلوخ.

حَبِّ الحَصید: دانه درو شده.

و اگر فرصت پیش آید که بر گردن جنگ سوار شوم، به سوی آن می شتابم و می کوشم تا زمین را از وجود ناپاک این شخص وارونه و پیکر سرنگون، پاک سازم، به گونه ای که کلوخ مزاحم از میان دانه ی درو شده، جدا گردد.

این اوصاف درباره ی معاویه است. همان عنصر ناپاکی که وجود پلیدش ضربه ی بسیار سختی بر پیکر اسلام فرود آورد.

ص: 61

همو که درباره اش چنین پیش گویی فرموده بود :

أما إنَّهُ سَیَظْهَرُ عَلَیْکُمْ بَعْدِی رَجُلٌ رَحْبُ الْبُلْعُومِ، مُنْدَحِقُ الْبَطْنِ. یَأْکُلُ مَا یَجِدُ وَ یَطْلُبُ مَا لا یَجِدُ. فَاقْتُلُوهُ وَ لَنْ تَقْتُلُوهُ.

ألا وَ إنَّهُ سَیَأْمُرُکُمْ بِسَبِّی وَ الْبَرَاءَةِ مِنِّی. فَأمَّا السَّبُّ، فَسُبُّونِی؛ فَإنَّهُ لِی زَکَاةٌ وَ لَکُمْ نَجاةٌ. وَ أمَّا الْبَراءَةُ، فَلا تَتَبَرَّءُوا مِنِّی؛ فَإنِّی وُلِدْتُ عَلَی الْفِطْرَةِ وَ سَبَقْتُ إلَی الاْءیمَانِ وَ الْهِجْرَةِ. (1)

چون این عبارت را از نهج البلاغه نقل می کنیم، به شیوه ی این نوشتار، واژه های آن را نیز معنا می کنیم:

أمَا: آگاه باشید

سَیَظْهَرُ عَلَیْکُمْ: به زودی بر شما چیره می شود.

رَحْب: گشاده، وسیع.

الْبُلْعُوم: گلو.

مُنْدَحِق: بزرگ.

بَطْن: شکم.

یَأْکُلُ: می خورد.

مَا یَجِدُ: آن چه می یابد.

یَطْلُبُ: می طلبد.

فَاقْتُلُوهُ: پس او را بکشید.

ص: 62

وَ لَنْ تَقْتُلُوهُ: و هرگز او را نمی کشید.

سَیَأْمُرُکُمْ: به زودی به شما امر می کند.

سَبّ: ناسزا.

بَرَاءَة: بیزاری، فَلا تَتَبَرَّءُوا: پس بیزاری مجویید.

زَکَاةٌ: نمو، رشد یا: پاکی.

نَجَاةٌ: رهایی، نجات.

وُلِدْتُ: به دنیا آمدم.

فِطْرَة: فطرت [توحیدی].

سَبَقْتُ: پیشی گرفتم.

معنای عبارت چنین است:

آگاه باشید! به زودی پس از من مردی که گلویی گشاده وشکمی بس بزرگ دارد، برشما چیره می شود. پس او را بکشید و البته هرگز او نخواهید کشت.

آگاه باشید! او به زودی به شما فرمان می دهد تا مرا ناسزا بگویید و از من برائت و بیزاری بجویید. اما ناسزا بر من، بگویید؛ زیرا آن ناسزای [نابجا] موجب رشد و پاکی من می شود و باعث نجات شما می گردد و اما از من برائت مجویید زیرا من بر فطرت یکتاپرستی آفریده شده ام و در ایمان و هجرت بر همگان پیشی گرفته ام.

ص: 63

_ نابخردان می پنداشتند که علی علیه السلام بر اثر کم خوری، از قدرت جسمانی و در نتیجه از شجاعتش کاسته شده است.

_ آن حضرت یادآوری می فرماید که هر چه آدمی در زندگی بیش تر سختی بکشد، بهتر ساخته می شود و قوی تر می گردد.

_ همان گونه که پیامبر در دلیری و بی باکی، بی همتا بود، علی علیه السلام نیز در شهامت و شجاعت، بی بدیل است.

_ علت نجنگیدن با معاویه ترس و ضعف نبوده، آن جناب در پی فرصت مناسب است تا زمین را از لوث وجود آن عنصر پلید، پاک سازد.

اینک شما بگویید:

1 _ چرا برخی می پنداشتند که علی علیه السلام در پیکار با جنگجویان ضعیف و ناتوان شده است؟

2 _ علی علیه السلام در رابطه ی سختی و سازندگی چه مثالی را بیان فرموده است؟

3 _ آن حضرت همگونی خود را با پیامبر چگونه ترسیم فرموده است؟

4 _ ادعای آن عزیز در بیان شجاعت خویش، چیست؟

5 _ در شجاعت رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم چه می فرماید؟

6 _ در این بخش از نامه، آن حضرت درباره ی معاویه چه می فرماید؟

7 _ در بیانی دیگر، معاویه را چگونه توصیف می فرماید؟

8 _ پیش بینی آن حضرت درباره ی معاویه چه بود؟

ص: 64

ص: 65

مَداحِضِکِ،»

معنای واژه ها :

إلَیْکِ عَنّی: از من دور شو.

فَحَبْلُکِ عَلی غارِبِک: ریسمانت بر دوشت است. افسارت را رها کرده ام. کنایه از اینکه رهایت کرده ام تا به هر کجا که بخواهی بروی.

قَدِ انْسَلَلْتُ: به سرعت گریخته ام.

مَخالِبِ: جمع مخلب، چنگال مرغان و درندگان.

أفْلَتُّ: برجسته ام، رهایی یافته ام.

حَبائِل جمع حباله : دام ها.

اجْتَنَبْتُ: دوری گزیده ام.

ذَهاب: ره سپاری ، رفتن.

مَداحِض: جمع مدحضه: لغزشگاه.

معنای عبارت :

« از من دور شو ! ریسمان و زمام تو را، ای دنیا، بر دوشت انداخته ام، رهایت کرده ام که به هر کجا که می خواهی بروی. می دانی ! من از میان چنگالهای پرتوان و خونریزت به سرعت گریخته ام و از دام های خطرناکت برجسته ام و از این که در لغزشگاه های فریبنده ی تو راه بسپارم، دوری گزیده ام.»

ص: 66

ص: 67

آنها را فریفتی؟

کجایند بیچارگانی که با زر و زیور خویش، آنان را گمراه کردی؟

آنها همگی هم اینک گروگان گورها و ضمانت شده ی آرامگاه ها می باشند.

ص: 68

أمانیّ : جمع اُمنیّة، آرزو.

ألقَیتِ : افکندی، إلقاء یعنی افکندن.

مَهاویّ : جمع مَهْواة، پرتگاه.

تَلَف : نابودی.

وِرد : فرود آمدن.

صَدَر : اسم جمع به معنی بازگشت.

معنای عبارت:

به خدا سوگند، تو ای دنیای فریب کار، اگر کسی بودی که به چشم می آمدی و اگر پیکری بودی که به حسّ می آمدی، بی تردید حدود الهی را بر تو جاری می کردم. از آن رو تو را حدّ می زدم که بندگان بسیاری را با آرزوهای بلند فریفتی. امّت های فراوانی را در پرتگاه های وحشتناک افکندی. پادشاهان زیادی را تسلیم نابودی و نیستی کردی و ایشان را به بلاهایی افکندی که هیچ جای فرود آمدن یا بازگشتی در آن نیست.

ص: 69

فرورود، بی تردید، چنان غرق می شود که هیچ فرصتی برای رهایی اش نمی ماند و هر چه بیشتر دست و پا بزند، بیش تر در این باتلاق مرگ بار فرومی رود. بخوانیم دنباله ی بیانات پیشوای پرهیزگاران را:

هَیْهاتَ مَنْ وَطِیءَ دَحْضَکِ زَلِقَ ، وَ مَنْ رَکِبَ لُجَجَکِ غَرِقَ ، وَ مَنِ ازْوَرَّ عَنْ حِبالِکِ وُفِّقَ ،

وَالسّالِمُ مِنْکِ لا یُبالِی إنْ ضاقَ بِهِ مُناخُهُ، وَالدُّنْیا عِنْدَهُ کَیَوْمٍ حانَ انْسِلاخُهُ.

به معنای واژه ها توجه کنیم:

هَیْهاتَ: هرگز، مباد، دور باد.

وَطِیءَ: گام نهاد.

دَحْض: لغزیدن ، لغزشگاه.

زَلِقَ: لغزید.

لُجَج: جمع لجّة: موج بزرگ، میانه ی دریا.

ازْوَرَّ: دور شد، برگشت (از چیزی).

حِبال جمع حبل: ریسمان ها، دام ها.

وُفِّقَ: موفق شد، پیروز شد.

لا یُبالِی: اهمیت نمی دهد، باکی ندارد.

ضاقَ بِهِ: بر او تنگ گردد.

مُناخ: اقامتگاه.

حانَ: نزدیک گردید و رسید.

انْسِلاخ: گذشتن، سپری شدن.

ص: 70

معنای عبارت چنین است:

هرگز مباد که من فریب تو را بخورم. زیرا هر کس که در لغزشگاه های دوستی تو گام نهاد، بی تردید لغزید و هر کس که بر امواج خروشان تو سوار شد، حتما در دریای گمراهی غرقه گشت و آن کس که از دام های تو دوری گزید، پیروز و رستگار گردید. آن کس که از فریبندگی های تو جان سالم به در برد، چه باک اگر خوابگاه و جایگاهش در این دنیا تنگ و سخت باشد، زیرا دنیا در دید او یک روز است که گذر تند آن فرا رسیده است.

ص: 71

چ_ه بسیار کسان_ی را که فریفته ی خود ساخته و آنان را هلاک کرده است.

در پی خواندن این سخنان هشدار دهنده و بیدارکننده، اینک به این پرسش ها پاسخ دهید:

1 _ علی علیه السلام در بیان دور داشتن خود از دنیا چه تعابیری به کار می برد؟

الف:

ب:

ج:

د:

2 _ آن حضرت درباره ی امت هایی که فریب دنیا را خوردند، چه می فرماید؟

3 _ چرا اگر دنیا به صورت یک پیکر مجسم درمی آمد، علی علیه السلام بر او حدّ جاری می کرد؟

4 _ به تعبیر علی علیه السلام اگر کسی در لغزشگاه های دنیا گام بنهد، چه بلایی بر سرش می آید؟

5 _ آنان که دل به دنیا نسپارند، چه فرجام فرخنده ای دارند؟

ص: 72

ص: 73

«از من دور شو ! به خدا سوگند، هرگز ذلیل و زمین گیر تو نمی شوم تا خوار و خفیفم سازی! و هیچگاه رام و تسلیم تو نمی گردم تا زمام اختیارم را به دست گیری و راهبرم شوی.»

ص: 74

تهذیب نفس.

تَهُشُّ: فروهشته شود، نرم گردد ، شادمان و خرسند شود.

مَطْعوُم: خوردنی.

یَقْنَعُ: قانع شود، بسنده کند.

الْمِلْح: نمک.

مأدوُم: خورش.

لأدَعَنَّ: حتما وامی گذارم، حتما رها می کنم.

مُقْلَتِی :چشم_م، م_ردمک چشم_م ، مُقلَ_ةُ العَی_ن یعن_ی مردمک چشم.

عَیْن: چشمه، سرچشمه.

نَضَب: روان شدن [آب] فرو رفتن [آب] در زمین، خشک شدن [آب].

ماء مَعین: آب روشن و روان، چشمه ی جوشان.

مُسْتَفْرَغَة:خالی، تهی.

دُمُوعُ: جمع دمع: اشک.

معنای عبارات :

به خداوندی خدا سوگند می خورم _ البته سوگندی که خواست و اراده ی خدا را در آن سوگند استثناء می کنم _ حتما نفس خویش را چنان ریاضت می دهم که با آن ریاضت، چنان شود که چون به قرصی نان، به عنوان خوردنی، دست یافت، بسیار شاد و خرسند گردد، و به نمکی به عنوان خورش بسنده کند.

ص: 75

چشمانم را به حال خویش وامی نهم تا آنقدر [از ترس خدا [اشک بریزد که مانند چشمه ای جوشان گردد که خشکیده و بی آب شده است.

ص: 76

تَرْبِضُ: اقامت می کند در خوابگاه.

یَهْجَعُ: آرام می گیرد، استراحت می کند، می خوابد.

قَرَّتْ: روشن باد.

اقْتَدی: پیروی کند.

مُتَطاوِلَة: طولانی، دراز.

بَهیمَة: چهارپا.

هامِلَة: چهارپایی که او را در صحرا رها کرده اند تا خود بچرد.

مَرْعِیَّة: چهارپایی که او را برای چریدن برده اند.

معنای عبارات :

آیا چهارپای چرنده ای [ را دیده اید] که [ شکمش [ از چریدن پر شده است و [ بر اثر پرخوری ] به پهلو می غلتد و می خوابد؟

آیا گوسفندی [ را دیده اید ] که از خوردن گیاهان تازه سیر می گردد و در خوابگاه خویش می آرامد؟

و آیا علی [ نیز چنان باشد که ] از توشه و روزی خویش بخورد و بیارامد؟

اگر چنین گردد، پس دیدگانش روشن باد که پس از گذشت روزگاری دراز، اینک از چهارپایی که رهایش کرده اند تا در صحرا بچرد، پیروی کند و یا همانند چهارپای_ی گردد که او را به چریدن برده اند ! ]هرگز چنین مباد!]

ص: 77

ص: 78

خوشا به حال کسی که واجب خداوندی را عمل کند و پهلو به سختیها سپارد و به هنگام شب، چشم از خواب دور دارد تا آن جا که چون چرت بر او چیره گردد، زمین را بستر خویش گرداند و دستش را بالش خود قرار دهد.

ص: 79

ص: 80

معنای عبارت :

در زمره ی کسانی باشد که از ترسِ معاد دیدگان خویش را بیدار نگه می دارند و پهلو و پشت از بستر خواب دور می کنند، و لبهایشان به ذکر پروردگار نجوا می کند و بر اثر طولانی گشتن استغفار و آمرزش خواهی، گناهانشان نابود می گردد. آنان همان حزب خدایند و آگاه باشید که حزب خدا رستگارند

پس ای پسر حنیف، تقوا پیشه کن و همان گرده های نان تو را کفایت کند تا بدین سان از آتش دوزخ رهایی یابی !

ص: 81

ص: 82

ج:

4 _ رستگاران چه ویژگی هایی دارند؟

الف:

ب:

ج:

ص: 83

از ای_ن کت_اب آموخت_م :

ص: 84

از ای_ن کت_اب آموخت_م :

ص: 85

ص: 86

ص: 87